نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

حوضه آبخیز رودخانه لاتشور جزئی از حوضه آبخیز کویر مرکزی ایران است که در استان تهران و در شمال خاوری شهرستان پاکدشت واقع ­شده است. این حوضه شکلی کشیده داشته و مساحت آن بیش از 2/22  کیلومتر مربع است. منطقه مورد مطالعه در زون ساختاری البرز مرکزی قرار گرفته و واحدهای سنگی سازنده آن سازندهای سرخ نئوژن، هزاردره و پادگانه‌های آبرفتی  هستند. همچنین براساس مطالعات انجام شده طرح کانال رودخانه لاتشور در بالادست از نوع بریده بریده با بستر گراولی و در پایین دست از نوع مآندری با پیچش کم و زیاد است. مطالعات رسوب­شناسی در طول کانال اصلی این حوضه نشان می‌دهد که 3 عامل اصلی (تغییرات ناگهانی شیب بستر ناشی از تغییرات سنگ‌شناسی، ورود سرشاخه­های فرعی و رخداد سیلابهای مکرر) باعث تغییر در بافت رسوبات کف کانال و بر هم زدن پیوستگی طولی پارامترهای مختلف اندازه ذرات شده است. رخساره­های سنگی شناسایی شده در این حوضه شامل رخساره‌های گراولی           (Gmm, Gmg, Gcm, Gt)، ماسه­ای (St, Sp, Sl, Sh) و گلی (Fl, Fr) می باشند. با توجه به رخساره‌های سنگی موجود در کانال اصلی رودخانه لاتشور، عناصر ساختاری شکل گرفته در این سامانه رسوبی شامل: 1) بار گراولی و اشکال لایه‌ای  (Element GB)، 2) رســوبات با رشـــــد جانبی (Element LA)، 3) ماسه با اشکال لایه‌ای (Element SB) و  4) رسوبات ریز دانه (Element FF) می‌باشند. با توجه به رخساره‌های رسوبی و عناصر ساختاری شناسایی شده در کانال اصلی رودخانه لاتشور، مدلهای رسوبی این رودخانه تفسیر و ارائه گردیده است که از بالادست به سمت پایین دست حوضه، شامل رودخانه بریده بریده با بار گراولی و کم ژرفا (Shallow gravel braided river)، رودخانه بریده بریده با بار گراولی (Gravel wandering river)، رودخانه مآندری با بار گراولی (Gravel meandering river)، رودخـــــانه مآنـــــــدری با بار ماســــــه‌ای (Sandy meandering river) و رودخــــانه مآنـــدری با بــار ریـــزدانه (Fine grain meandering river)  می‌باشد. این داده‌ها می‌توانند در مطالعات رسوب‌شناسی و مدیریتی رودخانه در حوضه‌های مشابه در ایران مورد استفاده قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

آقانباتی، س. ع، 1383- زمین شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، جلد اول، 586 صفحه.
سازمان جغرافیایی کشور، 1381-  نقشه توپوگرافی چنداب (25000/1)، اداره جغرافیایی ارتش، چاپ یکم، یک ورقه.
سازمان نقشه برداری کشور، 1381- عکس هوایی چنداب (20000/1)، چاپ یکم، یک ورقه.
موسوی حرمی، ر.، محبوبی، ا.، نجفی، م.، و رستمی­زاده، ق.، 1383- ارزیابی پیوستگی رسوبی و شناسایی عوامل­کنترل ­کننده ریزشوند­گی درطول رودخانه در پرچین- شرق اسفراین، بیست و سومین گردهمایی علوم زمین.
موسوی حرمی،ر.، 1383- رسوب شناسی، انتشارات به­نشر، آستان قدس رضوی، چاپ نهم، 474 صفحه.
نبوی، م. ح، 1355- دیباچه­ای بر زمین شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 109 صفحه.
 
 
References
Asselman, N.E.M., Middelkoop, H., 1998- Temporal variability of contemporary floodplain sedimentation in the Rhine-Meuse Delta, The Netherlands. Earth Surface Processes and Landforms. 23, 595-609.
Assereto, R., 1967- The Jurassic Shemshak Formation in Central Elburz. Iran. Rivista Italiana di Paleontalogia e stratigraphia, 74, I 1, 3-21.
Blair, T. C. and McPherson, J. G., 1999- Grain-size and textural classification of coarse sedimentary particles. Journal of Sedimentary Research, 69, 6-19.
Dedual, E., 1967- Cur geologie des mittleren und unterent Karaj-Talesh, Central Elburz. Iran. Mitt. Geol. Inst. E.T.H.U. Univ.Zurich, 76, 125 p.
Delenbach, J., 1964- Contribution a letude geologique la la region situee a lest de Tehran. Iran. Fac. Sci. Unive. Strasburg. France, 117 p.
Deynouxa, M., Inerb, C.A., Monodc, O., Karab, A., VyVkoglud, M., Manatschala, G., 2005- Sevim Tuzcu Facies architecture and depositional evolution of alluvial fan to fan-delta complexes in the tectonically active Miocene Kfprqc¸ay Basin, Isparta Angle, Turkey. Sedimentary Geology, 173, 315-343.
DiFilippo, E.L., Hammond, D.E., Corsetti, F.A., 2003- Geochemical constraints for coexisting CO2 gas hydrate and calcite: implications for sheet cracks, stromatactis, zebra and tepee-like structures. Sedimentary Geology, 160, 1-6.
Engalenc, M., 1968- Geologie, geomorphologie, hydrologie de la region de Tehran. Iran. These es sciences. Monpellier, 180 p.
Fisher, R.V., 1971- Features of coarse-grained, high-concentration fluids and their deposits. J. Sediment. Petrol, 41, 916– 927.
Ganil, M.R., Alam, M.M., 2003- Sedimentation and basin-fill history of the Neogene clastic succession exposed in the southeastern fold belt of the Bengal Basin, Bangladesh: a high-resolution sequence stratigraphic approach. Sedimentary Geology, 155, 227–270.
Glaus, M., 1965- Die geologie des gebietes  nordlieh des Kandevan passes. Zentral Elburz. Mitt. Geol., Inst. E. T. H, 48, 165 p.
Gomez, B., Rosser, B. J., Peacock, D. H. and Hick, D. M., 2001- Downstream fining in a rapidly aggrading gravel bed river. Water Resources Research, 37, 1813-1823.
Harms, J.C., Southard, J.B. and Walker, R.G., 1982- Structure and Sequence in Clastic Rocks. SEPM Short Course 9, SEPM, Tulsa, OK.
Hoey, T. B. and Bluck, B. J., 1999- Identifying the controls over downstream fining of river gravels. Journal of Sedimentary Research 69, 40-50.
Kleinhans, G .M., 2001- The key role of fluvial dunes in transport and deposition of sand–gravel mixtures, a preliminary note. Sedimentary Geology, 143, I 1, 7-132.
Kostic, B., Becht, A., Aigner, T., 2005- 3-D sedimentary architecture of a Quaternary gravel delta (SW-Germany): Implications for hydrostratigraphy . Sedimentary Geology. 181, 143–171.
Lewis, D. W. and  McConchie, D., 1994- Analytical sedimentology. Chapman & Hall, London, 197 p.
Lorenzo, CH., Dedual, E., Iwao, S. and Hushmandzadeh, A., 1987- Geological map of Tehran, One sheet, Geological Survey of Iran. Scale 1:250000.
McLaren, P., 1981- An interpretation of trends in grain size measures. Journal of Sedimentary Petrology, 51, 611-624.
Miall, A. D., 1996- The Geology of Fluvial Deposits, Sedimentary Facies, Basin Analysis and Petroleum Geology. Springer-Verlag, Berlin, 582 p.
Miall, A. D., 2000- Principles of Sedimentary Basin Analysis. Springer, (3rd ed.), Verlag, Berlin, 616 p.
Moussavi-Harami, R., Mahboubi, A. and Khanehbad, M., 2004- Analysis of controls downstream fining along three gravel-bed rivers in the Band-e-Golestan drainage basin NE Iran. Geomorphology, 61, 143-153.
Paphitis, D., Velegrakis, A.F., Collins, M.B. and Muirhead, A., 2001- Laboratory investigation into the threshold of movement of natural sand-sized sediments under unidirectional, oscillatory and combined flows. Sedimentology, 48, 645-659.
Rice, S., 1999- The nature and controls on downstream fining within sedimentary links. Journal of Sedimentary Research, 69, 32-39.
Rieben, H., 1955- The geology of Tehran plains. Amer. J. Sci, 253, I 11, 617-639.
Stocklin, J., 1974- Northern Iran: AlborzMountain, Mesozoic-Cenozoic orogenic Belt, Data for orogenic studies: Geol. Soc. London, Sp. Pub. 4, 213-234.
Sun, D., Bloemendal, J., Rea, D. K., Vandenberg, J., Jiang, F., An, Z. and Su, R., 1996- Grain-size distribution function of polymodal sediments in hydraulic and aeolian environments, and numerical partitioning of the sedimentary components. Sedimentary Geology, 152, 263-277.
Surian, N., 2002- Downstream variation in grain size along an Alpine river: analysis of controls and processes. Geomorphology, 43, 137-149.