نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 شرکت سهامی آب منطقه ای، کرمان، ایران.

2 گروه زمین شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

دشت جیرفت در فاصله 230 کیلومتری جنوب شهرستان کرمان و در جنوب خاوری ایران قرار گرفته است و شامل دو آبخوان است: یک آبخوان تحت فشار و یک آبخوان آزاد، اما آبخوان تحت فشار به سمت حواشی دشت محدود شده و به آبخوان آزاد تبدیل می­شود. آب نفوذیافته از مخروط‌افکنه­های بخش شمالی نقش بسیار مهمی  در تغذیه آبخوان دارد، اما نقش رودخانه هلیل­رود نیز قابل ملاحظه است. به دلیل این‌که آب زیرزمینی مهم‌ترین منبع جهت مصارف کشاورزی،  شرب و صنعت در این منطقه است، بنابراین ارزیابی کیفی آن اهمیت ویژه­ای دارد. هدف از این تحقیق ارزیابی کیفی آب زیرزمینی در دشت جیرفت است و شامل بررسی تغییرات مکانی کیفیت آب زیرزمینی در بخش­های مختلف و تعیین عوامل مؤثر بر آن است. در این مطالعه برای ارزیابی کیفیت شیمیایی آب زیرزمینی از تلفیقی از روش­های آماری مانند تجزیه خوشه­ای و ضرایب همبستگی و روش­های هیدروشیمیایی مانند نسبت­های یونی و نمودار­های ترکیبی استفاده شده است. نمونه­های آب زیرزمینی با استفاده از روش تجزیه خوشه­ای گروه­بندی شده و نمونه­های مشابه شناسایی شدند. بر اساس نتایج تجزیه خوشه­ای، نمونه­های آب زیرزمینی در چهار گـروه قـرار می­گیـرند (آبخـوان از لحـاظ کیفـی به چـهار زون تقسـیم شـده است) که هر گـروه دارای ترکیب شیـمیایی متـفاوتی است. در این نوشـتار، از نسبت­های یونی ماننـد (Na+K-Cl)/ (Na+K-Cl+Ca)،Mg/(Ca+Mg) ، Ca/(Ca+SO4)، Na/ (Na+Cl)، HCO3/ (sum anions)  و Cl/ (sum anions) و نمودار­های ترکیبی برای تعیین عوامل مؤثر بر کیفیت آب زیرزمینی استفاده شده است. بر اساس نتایج حاصل، فرایندهایی مانند انحلال  ژیپس، هالیت، سولفات­های سدیم‌دار، هوازدگی پلاژیوکلازهای غنی از سدیم و تبادل یونی کیفیت شیمیایی آب زیرزمینی را تحت‌تأثیر قرار می­دهند.

کلیدواژه‌ها

 
کتابنگاری
اداره آبیاری شهرستان جیرفت، 1379- گزارش ادامه مطالعات دشت جیرفت، 157صفحه.
غیومیان ،ج.، حسینی­پور، ح. و قاسمی، ا.،1384- به‌کارگیری نسبت­های یونی به منظور بررسی منشأ املاح در منابع آب زیرزمینی دشت سرچاهان، مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس زمین­شناسی مهندسی ایران، صفحات 983- 970.
کلانتری،ن.، رحیمی، م.ح. و چرچی، ع.، 1385- استفاده از دیاگرام­های ترکیبی، تحلیل عاملی و نمایه­های اشباع در ارزیابی کیفی آب زیرزمینی دشت­های زویرچری و خران، مجله زمین­شناسی مهندسی، شماره دوم، صفحات 114-95.
فاریابی، م.، 1385- ارزیابی کمی و کیفی آب زیرزمینی دشت باغملک، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، 219 صفحه.
فاریابی، م.، کلانتری، ن.، چیت­سازان، م. و رحیمی، م.ح.، 1385- کاربرد روش­های آماری در تحلیل کیفیت شیمیایی آب زیرزمینی، مطالعه موردی: دشت باغملک، چکیده مقالات بیست و پنجمین گردهمایی علوم زمین، صفحه23.
فاریابی، م.، کلانتری،ن. و رحیمی، م.ح.، 1385 - بررسی هیدروژئوشیمیایی آب زیرزمینی دشت باغملک با استفاده از دیاگرام­های ترکیبی، شاخص­های اشباع و نسبت­های یونی، چکیده مقالات دهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، صفحه24.
 
 
References
Alther, G. A., 1979- A simplified statistical sequence applied to routine water quality analysis: a case history, Ground Water, 17: 556–561.
Derever, J. I., 1988- Geochemistry of Natural Waters, 3nd edition, Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall Company, 367p.
Farnham, I., Stetzenbach, K., Singh, A. & Johannesson, K., 2000- Deciphering groundwater flow systems in Oasis Valley, Nevada, using trace element geochemistry, multivariate statistics, and geographical information system, Mathematical Geology, 32: 943–968.
Gogel, T., 1981- Discharge of salt water from Permian rocks to major stream-aquifer system in Central Kansas: Kansas, Water Resources Investigation , 81: 43-65.
Guler, C., Thyne, G. D., McCray, J. E. & Turner, A. K., 2002- Evaluation of graphical and multivariate statistical methods for classification of water chemistry data, Hydrogeology journal, 10: 455-474.
Howard, F. W. Ken. & Mullings, E., 1996- Hydrochemical analysis of groundwater flow and saline intrusion in the Clarendon basin, Jamaica, Ground water, 34: 801-810.
Hounslow, A. W., 1995- Water Quality Data, Analysis and interpretation, Oklahoma State University Stillwater, Oklahoma, Lewis Publishers, 397 p.
Jankowski, J., Shekarforoush, S., & Acworth, R. I., 1998- Reverse ion exchange in a deeply weathered porphyritic dacite fractured aquifer system, Yass, New South Wales, Australia, In Arehord G. B. & Hulston. R. (eds.) Proceeding of 9th International Symposium on Water Rock Interaction, Taupo, New Zealand, Rotterdam : Balkema, 243-246.
Marie, A.  & Vengosh, A., 2001- Sources of salinity in ground water from Jericho area, Jordan Valley, Ground Water, 39: 240-248.
Mazore, E., 2004 - Chemical and isotopic groundwater hydrogeology, 3nd edition, John Wiley and sons Company, p450.
Richter, B.C. & Kreitler, C. W., 1986- Geochemistry of salt-spring and shallow subsurface brines in the Rolling Plains of Texas: Groundwater, 24:735- 742.
Stober, I. & Bucher, K., 1999- Deep groundwater in the crystalline basement of the Black Forest region, Applied Geochemistry, 14: 237-254.
Stossel, R. K., 1997- Delineating the chemical composition of the salinity source for saline groundwater: An example from east-central Canadian Parish, Luisiana, Ground Water, 35: 409-417.
Timms, W., Acworth, R. I., Jankowski, J. & Lawson, S., 2000- Groundwater quality trends related to aquitard salt storage at selected sites in the Lower Murumbidgee alluvium, Australia, Groundwater, 25: 655-660.
Williams, R., 1982- Statistical identification of hydraulic connections between the surface of a mountain and internal mineralized zones, Ground Water , 20:466–478
Wood, W. W. & Jones, B. F., 1990- Origin of solutes in saline lakes and springs on the southern High Plains of Texas at Austin, Bureau of Economic Geology, 13:193- 208.