نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران

2 گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

پدیده گل فشان از جمله پدیده‌های بسیار جالب و بدیع استکهامروزه مورد توجهبسیاریاز پژوهشگران منابع نفتی، زمین­ساخت صفحه­ای و زمین‌گردشگری قرار گرفته است. در این راستا، پژوهش‌های فراوانی در کشورهای مختلف، بویژه در کشورهایی که دارای این پدیده هستند؛ صورت گرفته و مقالات گوناگونی به رشته تحریر درآمده است.این مقاله، در راستای نتایج به دست آمده، در مورد روند تکاملی گل فشان‌های فعال و غیر فعالو دیاپیر پنهان منطقه، تهیه شده است. بر اثر فرورانش بستر دریای خزر به زیر پوسته قاره­ای، در حاشیه جنوبی دریای خزر یک سری تاقدیس و ناودیس به وجود آمده که محور آنها در بخش باختر؛ شمال باختری- جنوب خاوری، در بخش میانیحاشیه؛باختری- خاوریو در بخش خاور تا کشور ترکمنستان، امتداد آنها شمال خاوری - جنوب باختری می‌شود. به دلیل افزایش ستبرای سازندهای چلکن، آقچاگیل و اشکوب آپشرون و سری‌های کواترنری به سمت باختر (که از آهک ، مارن، رس و ماسه ریز حاوی بقایای دوکفه‌ای و شکم پایان هستند و به طور همشیب روی یکدیگر قرار گرفته‌اند)، تعداد گل فشان‌های حاشیه باختری و جنوب باختری دریای خزر بیشتر است. در بخش جنوب خاوری حاشیه دریای خزر، سه گل‏فشان فعال و نیمه فعال و چند گل‌فشان غیرفعال و یک دیاپیر پنهان در کنار گل‎فشان قارنیاریق تپه وجود دارد. گل‌فشان‌های فعال؛ نیمه فعال و دیاپیر پنهان حاشیه جنوب خاوری دریای خزر کم و بیش در یک راستا و به موازات گسل خزر قرار گرفته‌اند. بررسی‌های لرزه‌نگاری که در منطقه صورت گرفته، نشان می‌دهد که بر اثر نیروهای فشارشی از سمت شمال بستر دریا و فرونشینی رسوبات پلیو- کواترنر حاشیه جنوبی دریای خزر، در ژرفای پوسته قاره‌ای منطقه، دیاپیرهایی همراه با مواد هیدروکربن در حال رشد هستند که در آینده گل‌فشان‌های جدید به وجود خواهد آمد. روند تکاملی گل‌فشان‌های منطقه مورد مطالعه نشان از آن دارد که قدمت گل فشان‌های منطقه به پیش از پلیوسن پسین می رسد وبر اساس شواهد علمی خاستگاه آنها زمین‌ساختی- رسوبی است.

کلیدواژه‌ها

کتابنگاری
 
بلورچی، م. ،1381- گزارش مقدماتی گل‌فشان گمیشان،  انتشارات سازمانزمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.  
پدرامی، م.،1372- بازنگری در چینه‌شناسی زمانی نئوژن- کواترنر ایران، طرح تدوین شماره 4 سازمان زمین­شناسی و تحقیقات معدنی کشور.
خاموشی، ع. ،1386- نفت خزر، سمینار.
خسرو تهرانی، خ.، 1376- زمین­شناسی ایران ، انتشارات دانشگاه پیام نور.
رضواندهی، م. ، آقابابائی، ح. طباطبایی، س.ه.، کوشاوند، ب.، 1385- کاربرد نشانگرهای لرزه‌ای در تفسیر مخزن هیدروکربنی دشت گرگان، بیست و پنجمین گردهمایی علوم زمین.
عندلیبی، ج.،1376- لس‌های چهار گوش گنبد، شرکت نفت خزر.
موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا‌شناسی1387- اطلس راه‌های ایران، مقیاس 2250000 :1
موسوی روح بخش ، س. م.، 1380- گل‌فشان‌های قارنیاریق تپه و نفتلیچه، گزارش نفت خزر.
موسوی روح بخش، س. م.، 1387- زمین‌شناسی دریای خزر، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و تحقیقات معدنی کشور
موسوی روح بخش، س.م.،1370- چینه‌شناسی زیستی خزر جنوبی و دوکفه­ای­ها و شکم پایان آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
موسوی روح بخش، س.م.،1372- گزارش زمین‌شناسی چاه شماره1 خزر، انتشارات شرکت ملی نفت ایران، شماره 367.
نگارش، ح.، 1380- گل‌فشان‌ها و گستره جغرافیایی آنها در ایران، مجله ویژه نامه جغرافیا و توسعه، دانشگاه سیستان و بلوچستان
نگارش، ح.، 1384- گل‌فشان بربرک و ویژگی‌های ژئومورفیک و مورفومتریک آن، مجله زمین‌شناسی کاربردی، شماره 1.
 نقشه1:250000چهار گوش گنبد، سازمان زمین‌شناسی و تحقیقات معدنی کشور.
 
 
References                                                                                                                            
 Akhmedbeyli, F .S., BerlinYu. M., Bogdanov, N. A., Chekhovich, P. A, Gadzhiyev, A. v., Gassemi, M., Guliyev, I. S., Ismalizadeh, A. J., Kengerli, T. N., Khain, V. Ye., korobanov, V. V., Koronovsky, N. V., Koslyuchenko,S.L., Levin, L. E., Mamedov, A. V., Marina, M. N., Mirzoes,  D. A., Odekov, O. A., Pilifosov, V. M., Pirbudagov, V. M., Popkov, V. I., Shlygin, D. A., Volchegarsky, L. E., Votsalevsky, E. S., Zakpidov,  A. U., 2006- International tectonic map of the Caspian sea Region scale l:2500.000 explanatory Notes Moscow, seien tipic word, 104 P – 16 color page
Berberian, M., 1983- continental deformation in the Iranian plateau (contribution) to the seism tectonics of Iran, Part IV, Geo.Sur. Vol. 18, N.2   .
Deville, E., Battani, A., Griboulard, R., Guerlais, S., Herbin, J. P., Houzay, J. P., Muller, C. and Prinzhofer, A., 2003- The Origin and Processes of mud volcanism: new insights from Trinidad, Geo.Soc.Lon.Pub.V.216; p475.
Discover Trinidad and Tobago, htm, 2007
Gallagher, R., 2003- Mysterious Fascinate scientists and tourisms, Azerbaijan International, P.44-49.
http://aapg.confex.com/aapg/s12003/techprogram/paper_80056.htm.
Milkov, A., 2003- Global distribution of mud volcanoes and their significance as an indicator of active petroleum systems, a source of methane in the atmosphere and ocean and a geohazard, Bp .America, Houston ,TX .U .S .A
Wikipedia the free encyclopedia.htm 2007, sidoarjo mud flow.
William,  A., Khaled, F., Wawrzyniec Tim, F., Vendeville Bruno, C. and Meneses-Rocha, J., 2003- The Macuspana Basin, Gulf of Mexico: Impact of Shale Tectonics and Late Contraction of an Extensional Basin on Hydrocarbon Accumulation,
Yakubov, A. A., 1971 - Mud volcanoes of the Azerbaijan. Baku Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR.
Yassini, I., 1971- Paleontological Report of Qezel Tappeh, No.1.N.I.O.C.pub.No.216.