نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

2 پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

3 دانشگاه پیر و ماری کوری، پاریس VI، پاریس، فرانسه

4 موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تهران، ایران

5 1پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

6 پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، تهران، ایران

چکیده

برآورد توان لرزه­ای گسل دهشیر با درازای حدود 550 کیلومتر (با لحاظ پایانه­های شمالی و جنوبی) در شرایطی که جمعیت ساکن با فاصله چند ده کیلومتری گسل به بیش از 5/3 میلیون نفر می­رسد، از اهمیت خاصی برخوردار است. به دلیل نبود داده­های زمین­لرزه دستگاهی و تاریخی بزرگ بر روی گسل­های جنبای اصلی در گسترة ایران مرکزی، دست­یابی به توان لرزه­ای این گسل­ها بر اساس بررسی کاتالوگ­ زمین­لرزه­ای نا­ممکن می­نماید. تا به امروز زمین­لرزه دستگاهی با بزرگای بیش از 7/4mb  در پیرامون گسل دهشیر ثبت نشده است. از سوی دیگر، بررسی داده­های تاریخی نشانی از زمین­لرزه تاریخی بزرگی در نزدیکی گسل دهشیر به­دست نمی­دهد. نبود نشانه­های ویرانی در قلعه تاریخی مروست با قدمت دوره اسلامی (در حدود 1250-700 میلادی) که در فاصله کمتر از 10 کیلومتری گسل دهشیر جای دارد نیز گواهی در تایید نبود جنبش لرزه­ای بزرگ تا 1300-750 سال گذشته است. با این وجود، گواه­های ریخت‌زمین­ساختی بسیاری از جمله جابه­جایی سامانه­ای (systematic) آبراهه­های کوچک و بزرگ، رودخانه­ها و بادبزن­های آبرفتی، همگی گویای جنبایی گسل دهشیر در بازه زمانی کواترنری پایانی است. گواه­های ریخت‌زمین­ساختی ارائه­شده در گستره جغرافیایی مروست و هرابرجان نشان از حرکت اصلی گسل دهشیر در بازه زمانی پلیستوسن پایانی- هولوسن به­صورت راستالغز راست­بر، به همراه مؤلفه فرعی شیب­لغز دارد. به منظور دست­یابی به آهنگ لغزش سالانه افقی و شاقولی بر روی گسل دهشیر، ریک (rake) حرکتی گسل دربازه زمانی مورد اشاره در ساختگاه (site) شمال مروست در حدود 10 درجه و برای کرانه سمت راست رودخانه مروست با جابه­جایی افقی و شاقولی به ترتیب برابر با 13 و 5/1 متر، نزدیک به 7 درجه لحاظ شده است. با توجه به جابه­جایی­های تجمعی اندازه­گیری شده در درازای پاره­گسل (fault segment) مروست و در نظر گرفتن نتایج سن­سنجی به روش لومینسانس نوری، آهنگ لغزش سالانه مؤلفه افقی گسل در بازه زمانی مورد بررسی برابر با 1- mmyr3/0±1 و برای مؤلفه شاقولی در حدود 1- mmyr1/0 قابل برآورد است. با توجه به شماره آهنگ لغزش حاصل و در نظر گرفتن مقدار کمینه جابه­جایی راست­بر یافت­شده در این پژوهش (به میزان 2 متر در باختر دهستان هرابرجان) و در درازای پاره­گسل مروست از سامانه گسل دهشیر می­توان رخداد آخرین زمین­لرزه بزرگ دیرینه را با بزرگای Mw~ 7 به حدود 2000 سال گذشته نسبت داد.

کلیدواژه‌ها

کتابنگاری
فروتن، م.، 1387- پارینه لرزه شناسی و ریخت زمین­ساخت گسل دهشیر. پایان­نامه کارشناسی ارشد؛ پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 155 صفحه.##
فروتن، م.، نظری، ح.، میر، ب.، سبریر، م.، فتاحی، م.، لو دورتز، ک.، طالبیان، م.، قرشی، م. و حسامی، خ. ؛ 1388- برآورد نرخ رسوب­گذاری برای شناخت جنبایی لرزه­ای گسل دهشیر در بازه زمانی پلیستوسن پایانی- هولوسن. چکیده مقالات بیست و هفتمین گردهمایی علوم زمین و سیزدهمین همایش انجمن زمین­شناسی ایران، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 310 صفحه.##
 
Allen, M., Jackson, J, &  Walker, R.,  2004- Late Cenozoic reorganization of the Arabia-Eurasia collision and the      comparison of short-term and long-term deformation rates, Tectonics, 23, TC2008, doi:10.1029/2003TC001530.##
Fattahi, M., Nazari, H., Bateman, M., Meyer, B., Sébrier, M., Talebian, M., Le Dortz, K., Foroutan, M., Ahmadi Givi, F. & Ghorashi, M. 2010- Refining the OSL age of the last earthquake on the Deshir Fault, Central Iran., Quaternary Geochronology, doi:10.1016/j.quageo.2009.04.005.##
Hessami, Kh., Jamali, F.  & Tabassi, H., 2003- Major active faults of Iran, International Institute of Earthquake Engineering and Seismology.##
Meyer,  B. & Le Doetz, K., 2007- Strike-slip kinematics in Central and Eastern Iran: Estimating fault slip-rates averaged over the Holocene, Tectonics, 26, TC5009, doi:10.1029/2006TC002073.##
Meyer, B., Mouthereau, F., Lacombe, O. & Agard, P., 2006- Evidence of Quaternaryactivity along the Deshir fault: Implication for the Tertiary tectonics of Central Iran, Geophys. J. Int., 164, 192-201.##
Nazari, H., Fattahi, M., Meyer, B., Sébrier, M., Talebian, M., Foroutan, M., Le Dortz, K., Bateman, M.D. & Ghorashi, M., 2009- First evidence for large earthquakes on the Deshir Fault, Central Iran Plateau, Terra Nova, 21, 417-426.##
Vernant, Ph., Nilforoushan, F., Hatzfeld, D., Abassi, M. R., Vigny, C., Masson, F., Nankali, H., Martinod, A., Ashtiani, A., Bayer, R., Tavakoli, F. &  Chery, J., 2004- Present-day crustal deformation and plate kinematics in the Middle East constrained by GPS measurements in Iran and Northern Oman, Geophys. J. Int., 157, 381-398.##
Wells, D. L. & Coppersmith, K. J., 1994- New Empirical Relationships among Magnitude, Rupture Length, Rupture Width, Rupture Area, and Surface Displacement, Bull. Seism. Soc. Am., 84, 974-1002.##