نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• قاسم نباتیان ¹
• مجید قادری ²

¹ دانشجوی دکترا، بخش زمین‌شناسی، دانشگاه تربیت ‌مدرس، تهران، ایران

² دانشیار، بخش زمین‌شناسی، دانشگاه تربیت ‌مدرس، تهران، ایران

چکیده

کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت، از ذخایر مهم عناصر خاکی کمیاب به‌شمار می‌روند. کانی‌زایی عناصر خاکی کمیاب در ناحیه زنجان، همراه با کانسارهای مگنتیت- آپاتیت سرخه‌دیزج، علی‌آباد، مروارید، ذاکر، اسکند و گلستان‌آباد دیده می‌شود. این ناحیه از دید ساختاری در پهنه البرز باختری- آذربایجان و زیرپهنه طارم قرار دارد. بیشتر سنگ‌های ناحیه، مربوط به واحدهای گدازه‌ای ائوسن و شامل الیوین‌بازالت، تراکی‌آندزیت، آندزیت و به مقدار فراوان سنگ‌های آذرآواری به‌ویژه توف‌ است که در طی ائوسن بالایی توسط توده‌های نفوذی با ترکیب میکروکوارتزدیوریت پورفیری و کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت قطع شده‌اند. کانی‌زایی مگنتیت- آپاتیت ناحیه زنجان در ارتباط با سنگ‌های نفوذی با ترکیب کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت است و بیشتر به شکل رگه‌ای و داربستی (رگه- رگچه‌های نامنظم مگنتیت- آپاتیت) دیده می‌شود. در همه کانسارهای مگنتیت- آپاتیت ناحیه، بلورهای آپاتیت همراه با مگنتیت است و اندازه آنها در برخی موارد به بیش از 20 سانتی‏متر می‌رسد. مونازیت مهم‏ترین کانی عناصر خاکی کمیاب در این ذخایر است که به‌صورت میانبار(انکلوزیون) در آپاتیت تمرکز پیدا کرده است. محتوای مجموعREE  در کانی آپاتیت این کانسارها 4/0 تا 6/1 درصد است. مطالعات انجام‎شده، بیانگر غنی‌شدگی این کانسارها از عناصر خاکی کمیاب سبک (LREE) نسبت به عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREE) است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد کانی‌سازی مگنتیت- آپاتیت در ناحیه زنجان از ماگمای کوارتزمونزونیتی با ترکیب کالک‌آلکالن که در موقعیت زمین‌ساختی کمان‌های ماگمایی قرار دارد، تشکیل شده است. با توجه به بررسی‌های انجام‎شده در ناحیه زنجان، کانسارهای مگنتیت- آپاتیت این ناحیه در گروه پتانسیل‌های مهم تمرکز REE در ایران به‌شمار می‌آیند.

کلیدواژه‌ها

• کانی‌زایی مگنتیت- آپاتیت
• البرز باختری- آذربایجان
• عناصر خاکی کمیاب
• کالک‌آلکالن
• زیرپهنه طارم