نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سامان قادری ¹
• ابراهیم راستاد ²
• نعمت‌اله رشیدنژاد عمران ³

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

² دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس،تهران، ایران

³ استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

کانه‌زایی تنگستن (مس- طلا) کانسار چاه پلنگ جنوبی، در بخش میانی بلوک یزد، به‌صورت رگه- رگچه‌ای در پهنه‌های گسلی عادی قطع کننده ماسه‌سنگ‌ها و شیل‌های سازند شمشک (ژوراسیک پیشین) رخ داده است. رگه- رگچه‌های کانه‌دار بر حسب پاراژنز کانه‌ها، نوع کانی‌های کوارتز و رنگ و بافت آنها به چهار نوع 1) رگه- رگچه‌های کوارتز شیری- سفید دارای آپاتیت نسل اول- فلدسپار پتاسیم، 2) رگه- رگچه‌های کوارتز سفید- آپاتیت‌دار نسل دوم، 3) رگه- رگچه‌های کوارتز- هماتیت و 4) رگه- رگچه‌های تأخیری کربناتی تقسیم می‌شوند. کانه اصلی تنگستن در کانسار چاه‌ پلنگ جنوبی ولفرامیت است که همراه با رگه- رگچه‌های نوع 1 رخ داده است. بلورهای ولفرامیت غنی از آهن بوده و بیشتر ترکیب فربریتی دارند. شیلیت به عنوان کانه بعدی تنگستن در کانسار چاه پلنگ جنوبی در 2 نسل رخ داده و غنی‎شدگی قابل توجهی از آرسنیک از خود نشان می‌دهد. شیلیت نسل 1 به‎صورت همرشد با ولفرامیت در رگه- رگچه‌های نوع 1، و شیلیت نسل 2 به صورت جانشینی در حاشیه ولفرامیت، درون شکستگی‌های کوارتز و همراه با فازهای آرسنیک‌دار، در رگه- رگچه‌های نوع دوم رخ داده است. طلا در کانسار چاه‌ پلنگ جنوبی به‌صورت ادخال‌های ریز و یا به‎صورت همرشد با شیلیت‌های نسل 2 تشکیل شده است. سولفیدهای فلزات پایه و آهن، کبالتیت، نیکلین، سولفیدهای مس- نیکل- آهن و بیسموت طبیعی نیز از دیگر کانه‌های تشکیل شده در رگه- رگچه‌های نوع دوم هستند. رگه- رگچه‌های نوع سوم کوارتز- هماتیت و نوع چهارم کربناتی بدون کانه‌زایی تنگستن (مس- طلا) هستند. سیال‌های کانه‌دار در کانسار چاه پلنگ جنوبی دارای شوری پایین و اسیدی بوده و تحت تأثیر واکنش با سنگ‌های دیواره، سبب فروشویی فلزات قلیایی و گسترش دگرسانی کلریتی در آنها شده‌اند. الگوی عناصر REE در رگه- رگچه‌های نوع اول و دوم، تحت تأثیر حضور کانی‌های آپاتیت و شیلیت (جذب کننده عناصر MREE) به‌صورت محدب رو به پایین (بیشترین تحدب در محل عنصر Sm) و در رگه- رگچه‌های نوع سوم به دلیل نبود کانی‌های یادشده محدب رو به بالاست. الگوی مسطح عناصر REE در رگه- رگچه‌های نوع اول در نتیجه حضور کانی ولفرامیت است. رگه- رگچه‌های کانه‌دار نسبت به عناصر LREE دارای غنی‎شدگی هستند. تنگستن در کانسار چاه پلنگ جنوبی شبیه کانسارهای تنگستن نوع رگه‌ای، دارای همبستگی مثبت با بیسموت و بدون همبستگی با قلع و مولیبدن است. طلا نیز همبستگی مثبت با تنگستن، بیسموت و آرسنیک دارد. ترکیب ایزوتوپی اکسیژن سیال‌های کانه‌ساز که کوارتزهای شیری- سفید، کوارتز سفید و ولفرامیت از آن ته‌نشست پیدا کرده‌اند، به‎ترتیب برابر با 7.91-8.61‰، 5.86-6.76‰ و 3.44-6.94‰ است. بر پایه مطالعات ایزوتوپی اکسیژن، منشأ اولیه سیال‌های کانه‌دار ماگمایی بوده که در اثر آمیختگی پیشرونده با آب‌های جوی محتوای فلزی خود را در رگه- رگچه‌ها ته‌نشست داده‌اند. 

کلیدواژه‌ها

• کانه‌زایی رگه- رگچه‌ای تنگستن (مس- طلا)
• ولفرامیت
• شیلیت
• سیال‌های ماگمایی- جوی
• چاه ‌پلنگ جنوبی
• بلوک یزد
• ایران