نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فرشید یوسفی مقدم ¹
• محسن علامه ²
• سیدمحمود حسینی‌نژاد ³
• لیدا بخشنده ⁴

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

² استادیار، گروه زمین‌شناسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³ استادیار، دانشکده علوم زمین، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

⁴ دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

سازند آبدراز یکی از واحدهای سنگ‌چینه‌ای کرتاسه بالایی به سن تورونین- سانتونین در حوضه رسوبی کپه‌داغ، در شمال خاوری ایران است. سنگ‌شناسی اصلی آن در برش سنگانه شامل مارن، سنگ‌آهک مارنی و مارن‌های آهکی خاکستری تا متمایل به سبز روشن همراه با سه افق سنگ‌آهک گل سفیدی است که از شاخص‌های این سازند به شمار می‌رود. ستبرای این سازند در برش نامبرده 530 متر اندازه‌گیری شده است که 41 نمونه به‌صورت سیستماتیک از آن برداشت شده است. به منظور بازسازی و تفسیر محیط دیرینه سازند آبدراز، این سازند در برش سنگانه با استفاده از رخساره‌های پالینولوژیکی و همچنین استفاده از تطابق استراکدا و داینوفلاژله‌ها مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی نسبت فراوانی دو گروه از استراکدا (پلاتی‌کوپیدها به پودوکوپیدها) بیشترین میزان اکسیژن حل شده اقیانوسی، در توالی‌های مارنی نزدیک به باندهای آهکی گل سفیدی و کمترین آن در توالی‌های دور از این باند‌های آهکی است. بر پایه فراوانی جنس‌هایی مانند Paracypris, Brachycthere Bairdiaکه بیشتر در نزدیکی باندهای آهکی گل سفیدی است و استراکدایی با کاراپاس آرایش یافته و پوسته‎ای ستبرتر مانند Veenia, Pterygocythereis که در توالی‌های مارنی نزدیک به باندهای آهکی گل سفیدی دیده می‌شود، می‌توان گفت ژرفا در نزدیکی باندهای آهکی گل سفیدی کمتر و به سمت واحدهای مارنی و شیلی ژرفا بیشتر می‌شود. تحلیل 82 اسلاید پالینولوژیکی سبب شناسایی سه پالینوفاسیس II، IV و V در این سازند شد. نتایج حاصل از مطالعات آماری روی عامل‎های پالینولوژیکی همچون نسبت AOM به پالینومورف‌های دریایی، فراوانی آستر داخلی روزن‎بران و مقایسه نسبت داینوفلاژله‌ها P/G به منظور تعیین میزان اکسیژن در محیط نشان می‌دهد که بیشتر شرایط کم‌اکسیژن بر سازند حاکم بوده است؛ اما در زمان‌هایی شرایط اکسیدان نیز بر محیط چیره شده است. همچنین به منظور بررسی تغییرات ژرفا با استفاده از شواهد پالینولوژیکی از دو عامل نسبت داینوسیست‌های نریتیک داخلی به خارجی و نسبت سیست‌های C/PPC استفاده شد. مطالعات صورت گرفته به وسیله استراکدا نتایج حاصل از مطالعات پالینولوژیکی را تأیید می‌کند و نشان می‌دهد که رسوبات سازند آبدراز به‌طور کلی در یک دریای باز با تغییراتی از نریتیک داخلی تا نریتیک خارجی و در یک محیط کم‌اکسیژن تا بدون اکسیژن روی یکدیگر انباشته شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

• محیط دیرینه
• رخساره‌های پالینولوژیکی
• استراکدا
• داینوفلاژله‌ها
• سازند آبدراز