نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکده مهندسی معدن، دانشگاه صنعتی سهند، تبریز، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده مهندسی معدن، دانشگاه صنعتی سهند، تبریز، ایران

3 دانشجوی دکترا، دانشکده مهندسی معدن، دانشگاه صنعتی سهند، تبریز، ایران

چکیده

نهشته مس سولفید توده‎ای قزل‌داش خویدر شمال باختری ایران قرار دارد. این منطقه در بخشی از پهنه آمیزه‌ رنگین و افیولیتی شمال باختر کشور موسوم به افیولیت ملانژ خوی- ماکو جای گرفته است. کانی‌سازی مس در بخشی از متاولکانیک‌‌‌های بازالتی رخ ‌داده و در نتیجه‌ آن مناطق دگرسانی گسترده‌ای همچون کلریتی- اپیدوتی به مقدار زیاد و کربناتی و سریسیتی به مقدار کم تشکیل شده است. هدف این مقاله شناسایی دگرسانی‌های گرمابی به‎ویژه پهنه کلریتی مرتبط با نهشته سولفید توده‎ای از نوع قبرسی دارای کانی‌زایی مس و همچنین محاسبه و تعیین میزان غنی‌شدگی و تهی‌شدگی عناصر در طی دگرسانی است. بدین منظور باکس دگرسانی طراحی شد که سبب تأیید روند شماره 4 کلریت- کربنات در بیشتر نمونه‌های برداشت شده از منطقه و روند شماره 5، کربنات- سریسیت در شمار کمی از نمونه‌ها شد. مطالعه مقاطع نازک نیز نتایج مشابهی نشان داد که تأییدی بر روش به کار گرفته شده است. سپس از روش مکلین برای بررسی و تحلیل تغییرات جرم ایجاد شده میان سنگ درونگیر و مناطق دگرسانی کلریتی و سریسیتی به عنوان یک ابزار مفید شناسایی مناطق کانه‌دار استفاده شد. نتایج بررسی روش مکلین روی دگرسانی‌های کلریتی و سریسیتی نشان از غنی‎شدگی قوی عناصر آهن و منیزیم و تهی‌شدگی عناصر کلسیم، پتاسیم و سدیم در پهنه های دگرسانی کلریتی دارد که در نتیجه تجزیه فلدسپارهای سنگ منشأ در طول کلریتی شدن رخ داده است؛ عناصری همچون Cu، Co و V غنی‌شدگی وZn  غنی‌شدگی متوسط پیدا کرده‌اند؛ در حالی که دگرسانی سریسیتی نیز غنی‌شدگی متوسطی از Fe وMg  نشان می‌دهد. بنابراین تفکیک مناطق دگرسانی با نمودار باکس‎پلات و محاسبه تغییر جرم درپهنه‌های دگرسانی بااستفادهازروش مکلین امکان شناسایی مناطق کانه‌دار را در سولفید توده‌ای قزل‌داش خوی میسر ساخت. بر پایه این مطالعه، شاخص‎های آشکار دگرسانی و شواهد ﮊئوشیمیایی، منطقه قزلداش نشان از کانی‎زایی مس توده‎ای  نوع  قبرسی همراه با  غنی‌شدگی Cu-Zn و بیشتر تهی‎شدگی Ca وNa  و در برخی موارد غنی‎شدگی بسیار جزیی K در پهنه سریسیتی دارد. بررسی کلی این کانسار نشان می‎دهد که خوشه ای بودن و در یک امتداد بودن نهشته نشان‌دهنده کنترل شدن به وسیله گسل‌هاست. وجود سنگ‎های آتشفشانی افیولیتی مافیک، افق‌های اخرا و چرت‌های بروندمی و همچنین افق‌های پیریت ناحیه‌ای از راهنماهای اکتشافی این نهشته به شمار می‎رود.  

کلیدواژه‌ها

افتخارنژاد ، ج.،  1359- تفکیک بخش‌های مختلف ایران از نظر وضع ساختمانی در ارتباط با حوزه های رسوبی، نشریه انجمن نفت، شماره 82 ، صص. 19 تا 28.
امامعلی‌پور، ع. و مسعودی، ج.، 1376- معرفی نهشته‌های مس قزل‌داش به عنوان کانه‌زایی ماسیوسولفاید تیپ قبرس در اوفیولیت ملانژخوی، اولین همایش انجمن زمین‎شناسی ایران، تهران.
امامعلی‌پور، ع.، ١٣٨٠-  متالوژنی افیولیت خوی با نگرشی ویژه بر انباشته های سولفوری درآتشفشانی های زیردریایی قزل­داش خوی، رساله دکترا، دانشگاه شهید بهشتی، ٤٦٦ ص.
 بشارتی، س.، ذاکری، ل. و فتاحی، ش.، 1385- بررسی مینرالیزاسیون و ژنز کانسار مس قزل داش خوی، چهاردهمین همایش بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران، استان آذربایجان غربی.
خیرالهی، ح، 1390- روش محاسبه تغییر جرم در پهنه‌های دگرسانی با استفاده از فراوانی عناصر غیر متحرک،سومین کنفرانس دانشجویی مهندسی معدن.
ذاکری، ل.، 1379- بررسی مینرالیزاسیون،آلتراسیون، هاله های ژئوشیمیایی و ژنزکانسار مس قزل‌داش خوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
رادفر، ج. و امینی، ب.، 1378- گزارش نقشه 1:100000 زمین‌شناسی خوی.
شهاب‌پور، ج.، 1386- زمین­شناسی اقتصادی، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
فاطمی،ع.، علی‌نیا، ف.، اسدی،ح. و مقصودی، س.، 1391- بررسی تغییرات جرم عناصر در دگرسانی‌های گرمابی کانسار مس- طلای دالی به روش آیزوکن، چهارمین همایش انجمن زمین‌شناسی اقتصادی ایران، بیرجند.
کاظمی مهرنیا،ا.، رسا، ا.، علیرضایی، س.، اسدی هارونی،ه. و کرمی، ج.، 1388- تهیه نقشه دگرسانی در محدوده ذخیره مس پورفیری سریدون با استفاده از تلفیق مطالعات طیفی فرو سرخ، تصاویر ماهواره‏ای ASTER و تجزیه XRD. نشریه علوم زمین، 79 (20)، صص. 3 تا 12.
کریم­پور،ح.، ملک‎زاده، آ. و حیدریان، م.، 1389- اکتشاف ذخایر معدنی(زمین­شناسی،ژئوشیمی،ماهواره­ای وژئوفیزیکی)، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
محبوبی‌اقدم، م.، 1393- بررسی پتانسیل‌های اکتشافی و دگرسانی‌های ژیوشیمیایی سولفید توده‌ای  قزل‌داش خوی.
معانی‌جو،م. و مستقیمی، م.، 1392- محاسبه موازنه جرم در زون های دگرسانی گرمابی مس پورفیری سرچشمه، مجله زمین‌شناسی اقتصادی، 2(5) ،صص. 175 تا 199.
مقصودی،ع.، رحمانی، م. و رشیدی،ب.، 1384-. کانسارها و نشانه‌های طلا در ایران، انتشارات مرکز پژوهشی آرین پارس، 350 ص.
مهندسین مشاور کاوشگران، 1377- طرح اکتشاف تفضیلی مس قزل‎داش خوی.
نبوی، م.، 1355- دیباچه­ای بر زمین­شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور ، 109 ص.
 Baumgartner, L. P. and Olsen, S. N., 1995- A least-squares approach to mass transport calculations using the isocon method. Economic Geology, 90(5), 1261-1270.
Derakhshani, R. and Abdolzadeh, M., 2009- Geochemistry, mineralization and alteration zones of Darrehzar porphyry copper deposit, Kerman, Iran. Journal of Applied Sciences, 9(9), 1628-1646.
Grant, J. A., 1986- The; a simple solution to Gresens’ equation for metasomatic alteration. Economic Geology, 81(8), 1976-1982.
Grant, J. A., 2005- Isocon analysis: a brief review of the method and applications. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 30(17), 997-1004
Gresens, R. L., 1967- Composition-volume relationships of metasomatism. Chemical geology, 2, 47-65.
Gu, J., Huang, Z., Jin, Z. and Xiang, X., 2011- Immobile elements geochemistry and mass balance calculate of bauxite in Wuchuan–Zheng’an–Daozhen area, Northern Guizhou Province, China. Acta Mineralogica Sinica, 31, 397-405.
Guo, S., Ye, K., Chen, Y. and Liu, J. B., 2009- A normalization solution to mass transfer illustration of multiple progressively altered samples using the ISOCON diagram. Economic Geology, 104(6), 881-886.
Ishikawa, Y., Sawaguchi, T., Iwaya, S. and Horiuchi, M., 1976- Delineation of prospecting targets for Kuroko deposits based on modes of volcanism of underlying dacite and alteration haloes. Mining Geology, 26, 105-117.
Kalinowski, A. and Oliver, S., 2004- ASTER mineral index processing manual. Remote Sensing Applications, Geoscience Australia, 37.
Large, R. R., Gemmell, J. B., Paulick, H. and Huston, D. L., 2001- The alteration box plot: A simple   approach to understanding the relationship between alteration mineralogy and lithogeochemistry associated with volcanic-hosted massive sulfide deposits. Economic Geology, 96(5), 957-971.
Lowenstern, J. B., 2001- Carbon dioxide in magmas and implications for hydrothermal systems. Mineralium Deposita, 36(6), 490-502.
MacLean, W. H. and Kranidiotis, P., 1987- Immobile elements as monitors of mass transfer in hydrothermal alteration; Phelps Dodge massive sulfide deposit, Matagami, Quebec. Economic Geology, 82(4), 951-962.
MacLean, W. H., 1990- Mass change calculations in altered rock series. Mineralium Deposita, 25(1), 44-49.
Mercier-Langevin, P., Lafrance, B., Bécu, V., Dubé, B., Kjarsgaard, I. and Guha, J., 2014- The Lemoine Auriferous Volcanogenic Massive Sulfide Deposit, Chibougamau Camp, Abitibi Greenstone Belt, Quebec, Canada: Geology and Genesis. Economic Geology, 109(1), 231-269.
Sánchez-España, J., Velasco, F. and Yusta, I., 2000- Hydrothermal alteration of felsic volcanic rocks associated with massive sulphide deposition in the northern Iberian Pyrite Belt (SW Spain). Applied Geochemistry, 15(9), 1265-1290.
Shriver, N. A. and MacLean, W. H., 1993- Mass, volume and chemical changes in the alteration zone at the Norbec mine, Noranda, Quebec. Mineralium deposita, 28(3), 157-166.
Spitz, G. and Darling, R., 1973- Petrographie de roches encaissantes du gisement cuprifere de Louvem. Canadian Journal of Earth Sciences. Vol.10, pp.760-777.
Stocklin, J., 1968- Structural history and tectonic of Iran: A Review, APPG Bulletin, Vol.52, p.1258.
Zarasvandi, A., Zamanian, H. and Hejazi, E., 2010- Immobile elements and mass changes geochemistry at Sar-Faryab bauxite deposit, Zagros Mountains, Iran. Journal of Geochemical Exploration, 107(1), 77-85.