مقاله پژوهشی
چینه شناسی و فسیل شناسی
همتا رنجبر؛ عباس قادری؛ حسین غلامعلیان؛ واچیک هایراپطیان
چکیده
ردیف نهشته‌های آواری ـ کربناته دونین میانی تا کربنیفر زیرین در البرز خاوری با سازند خوش‌ییلاق مشخص می‌شوند. این سازند که بر روی توالی‌های آواری سرخ رنگ دونین قرار گرفته و توسط سنگ‌آهک‌های سازند مبارک پوشیده می‌شود، دست‌کم قابل تقسیم به سه عضو مختلف کربناته زیرین، آواری میانی و کربناته بالایی است. به دلیل غنای سنگواره‌ای در برش‌های ...
بیشتر
ردیف نهشته‌های آواری ـ کربناته دونین میانی تا کربنیفر زیرین در البرز خاوری با سازند خوش‌ییلاق مشخص می‌شوند. این سازند که بر روی توالی‌های آواری سرخ رنگ دونین قرار گرفته و توسط سنگ‌آهک‌های سازند مبارک پوشیده می‌شود، دست‌کم قابل تقسیم به سه عضو مختلف کربناته زیرین، آواری میانی و کربناته بالایی است. به دلیل غنای سنگواره‌ای در برش‌های چینه‌شناسی مختلف، سازند خوش‌ییلاق میزبان انواع گوناگونی از گروه‌های مختلف بی‌مهرگان، کنودونت‌ها، پالینومورف‌ها و بقایای ماهیان می‌باشد. در پژوهش حاضر، مجموعه‌ای از قطعات میکروسکوپی ماهیان که از نهشته‌های کربناته سازند خوش‌ییلاق در برش میغان (شمال شهرستان شاهرود) به دست آمده‌اند، شناسایی و توصیف شده است. این مجموعه دربردارنده 14 تاکسای مختلف از ماهیان کندریکتین شامل Cladodoides cf. wildungensis، Ctenacanthiformis gen. et sp. indet، Dalmehodus turnerae، Deihim mansureae، Lissodus lusavorichi، Phoebodus aff. turnerae، Phoebodus fastigatus، Phoebodus gothicus gothicus، Phoebodus gothicus transistans، Roongodus phijani، Siberiodus mirabilis، Squatinactis glabrum، Stethacanthus resistens و Thrinacodus ferox و نمونه‌هایی از فلس و دندان ماهیان اکتینوپتریژین و اُسته‌ایکتین است که همگی نشانگر محیط کم‌ژرفای فلات قاره می‌باشند. کنودونت‌های همراه این مجموعه، سن فرازنین (زیست‌پهنه rhenana) تا تورنزین پیشین (زیست‌پهنه duplicata) را برای توالی‌های دربردارنده این ریزمهره‌داران نشان می‌دهد.
مقاله پژوهشی
چینه شناسی و فسیل شناسی
نصراله عباسی؛ صفورا شاکری؛ جواد ربانی
چکیده
در رخنمونی از بخش زیرین سازند سرخ بالایی (میوسن میانی-پسین) در شمال شهر آوج، واقع در استان قزوین و به ستبرای 135 متر، مجموعه‌ای از ردپاهای خرطوم‌داران (فیل‌ها) یافت شد. این ردپاها به صورت فرورفته در سطح بالایی رسوب حفظ شده‌اند و به شکل اثری گرد با حاشیه صاف تا برجسته یا با انباشتی از رسوب در بخش پیشانی رد پاها می‌باشند. در برخی از ردها ...
بیشتر
در رخنمونی از بخش زیرین سازند سرخ بالایی (میوسن میانی-پسین) در شمال شهر آوج، واقع در استان قزوین و به ستبرای 135 متر، مجموعه‌ای از ردپاهای خرطوم‌داران (فیل‌ها) یافت شد. این ردپاها به صورت فرورفته در سطح بالایی رسوب حفظ شده‌اند و به شکل اثری گرد با حاشیه صاف تا برجسته یا با انباشتی از رسوب در بخش پیشانی رد پاها می‌باشند. در برخی از ردها اثر پنج انگشت نیز قابل مشاهده است. در بیشتر لایهها ردپاها به تعداد زیاد برجای ماندهاند که نشان دهنده حرکت گلهای فیل‌ها هستند. این ردپاها از دیدگاه ایکنوتاکسونومیک اثرجنس و اثرگونه Proboscipeda enigmatica تشخیص داده شدند. ردپاها در دو گروه اندازهای کوچک (cm 15) و بزرگ (cm 25) بوده و براساس روابط هندسی (ژئومتریک) بلندی شانه فیلهای بزرگ 140 تا 170 سانتیمتر و افراد کوچک 76 تا 106 سانتیمتر برآورد شد. با توجه به گزارشهای در دسترس از سنگواره استخوان فیلهای میوسن در ایران و همچنین الگوی پراکنش خرطوم‌داران در این زمان، به گمان فزون جنس Choerolophodon Schlesinger, 1917 از خانواده Gomphotheriidae کاندید اصلی اثرساز ردپاهای آوج بوده است. به همراه این ردپاها آثار شنای کروکودیلها و ماهیان نیز یافت شدند که در حوضچههای کم‌ژرفای آن زمان زندگی میکردهاند.
مقاله پژوهشی
رسوب شناسی
هدا باوی؛ سید رضا موسوی حرمی؛ محمد حسین محمودی قرائی؛ حامد زندمقدم؛ اسدالله محبوبی؛ محمدرضا توحیدی
چکیده
الگوی تفکیک زمین‌شیمیایی و رفتار محیطی عناصر کمیاب خاکی(REE∑) در 5 سامانه مختلف رسوبی مرتبط با معدن مس درآلو مورد بررسی قرار گرفته‌است. برای این منظور، غلظت کل و الگوی تفکیک عناصر REE∑ با استفاده از هضم چند اسیدی و روش استخراج گزینشی mBCR (Modified Community Bureau of Reference, European Commission) مشخص شد. الگوهای بهنجارسازی (نرمالیزاسیون) غلظت کل عناصر ...
بیشتر
الگوی تفکیک زمین‌شیمیایی و رفتار محیطی عناصر کمیاب خاکی(REE∑) در 5 سامانه مختلف رسوبی مرتبط با معدن مس درآلو مورد بررسی قرار گرفته‌است. برای این منظور، غلظت کل و الگوی تفکیک عناصر REE∑ با استفاده از هضم چند اسیدی و روش استخراج گزینشی mBCR (Modified Community Bureau of Reference, European Commission) مشخص شد. الگوهای بهنجارسازی (نرمالیزاسیون) غلظت کل عناصر REE∑ بر اساس متوسط ترکیب شیل آمریکای شمالی (NASC) و پوسته قاره‌ای بالایی(UCC) رسم شده‌اند. روند کلی تغییرات غلظت در 5 سامانه رسوبی تا حدود زیادی مشابه یکدیگر و غلظت عناصر LREE بالاتر از عناصر HREE است. تنها نمونه برداشت شده از زیر دامپ سنگی- که حاوی عناصر شسته‌شده سولفیدی است- الگوی متفاوت با سایر نمونه‌ها و الگوهای استاندارد نشان می‌دهد. بر خلاف تغییرات غلظت عناصر REE∑، غنی‌شدگی بیشتری در HREEs نسبت به LREEs دیده می‌شود. این الگوی تغییرات غنی‌شدگی مطابق با تمایل بالاتر HREEs نسبت به LREEs برای تحرک در طول هوازدگی و اکسیداسیون است. الگوی تفکیک زمین‌شیمیایی عناصر REE∑ در نمونه‌های رسوب طبیعی و حاوی اکسیدهای آهن و منگنز عمدتا تحت سلطه کسر باقیمانده است. با کمال تعجب، با توجه به شرایط متفاوت تشکیل و پایداری در نمونه‌های برداشت شده از مسیر آبراهه‌های منشعب از معدن، نهشته‌های تبخیری و رسوبات شسته‌شده از دامپ سنگی، الگوی تفکیک عناصر REE∑ عمدتا با دو بخش محلول در اسید و کسر قابل احیا کنترل می‌شود. مطابق با روندهای غنی‌شدگی، روند تحرک و زیست‌دسترس‌پذیری از LREEs به HREEs با یک شیب صعودی افزایش می‌یابد. این نتایج نشان می‌دهد که گونه‌زایی، الگوی تفکیک زمین‌شیمیایی و رفتار محیطی برایREE∑ بدون در نظر گرفتن عوامل محیطی کلیدی به عدم درک و یا حتی تفسیر اشتباه می‌انجامد. نتایج این مطالعه می‌تواند به عنوان مرجعی در سامان‌دهی توسعه معدن و برنامه‌ریزی مناسب زیست‌محیطی معدن مس درآلو مورد استفاده قرار گیرد.
مقاله پژوهشی
سنگ شناسی
افسانه ناصری اسفندقه؛ محمد رهگشای؛ ساسان باقری
چکیده
کمربند افیولیتی حاجی‌آباد-اسفندقه-فاریاب به عنوان یکی از معروف‌ترین رخدادهای کرومیت‌دار در جنوب ایران می‌باشد. کمربند افیولیتی حاجی‌آباد-اسفندقه-فاریاب در سال‌های اخیر، کانون توجه بسیاری از زمین‌شناسان علاقمند به کمپلکس‌های افیولیتی و زمین‌شناسی اقتصادی بوده است. واحد اولترامافیک گلاشکرد شامل دونیت، ...
بیشتر
کمربند افیولیتی حاجی‌آباد-اسفندقه-فاریاب به عنوان یکی از معروف‌ترین رخدادهای کرومیت‌دار در جنوب ایران می‌باشد. کمربند افیولیتی حاجی‌آباد-اسفندقه-فاریاب در سال‌های اخیر، کانون توجه بسیاری از زمین‌شناسان علاقمند به کمپلکس‌های افیولیتی و زمین‌شناسی اقتصادی بوده است. واحد اولترامافیک گلاشکرد شامل دونیت، هارزبورژیت‌های شدیدا سرپانتینیتی شده، لایه‌های کرومیتیت و ورلیت در کمپلکس افیولیتی فاریاب واقع در جنوب خاور سنندج-سیرجان به عنوان یکی از مناطق کرومیت‌دار کمربند افیولیتی حاجی‌آباد-اسفندقه-فاریاب یافت شده است. سنگ‌های اولترامافیک و کرومیتیت‌های ناحیه گلاشکرد از 20 تا بیش از 50 درصد مدال کرومیت تشکیل شده‌اند. کرومیت‌های مطالعه شده دارای بافت‌های متغیر توده‌ای، نواری و پراکنده می‌باشند. زمین‌شیمی سنگ‌های اولترامافیک گلاشکرد نشان می‌دهد که میانگین غنی‌شدگی #Cr کرومیت در سنگ‌های سرپانتینیت (دونیت و هارزبورژیت) و ورلیت برابر 70-80 =100 *Cr/(Cr + Al) و در کرومیتیت‌ها نسبتا بالاتر است [81 = 100*Cr/(Cr + Al)]. بر اساس ویژگی‌های سنگ‌شناسی و شیمی کانی، واحد اولترامافیک گلاشکرد بخش گوشته‌ای مرتبط با افیولیت می‌باشد که توسط یک مذاب بونینیتی همگن گسترده در بالای پهنه فرافرورانش (سوپراسابداکشن) تولید شده و کرومیتیت‌های کروم بالا و پریدوتیت‌های مرتبط را تشکیل داده است.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی اقتصادی
محسن رضایی؛ علیرضا زراسوندی؛ سیما باسیوس
چکیده
کانسار مس پورفیری ایجو در ارتباط با جایگیری نفوذی‌های میوسن (0/50 ± 9/27 میلیون سال؛ سن‌سنجی اورانیم - سرب زیرکن) با ترکیب تونالیت تا گرانودیوریت به درون واحدهای آتشفشانی (ولکانیکی) و آذرآواری (پیروکلاستیکی) ائوسن عمدتا شامل آندزیت، آندزیت بازالت، تراکی‌آندزیت، برش‌های آندزیتی، برش‌های توفی، توف و آگلومرا می‌باشد. ...
بیشتر
کانسار مس پورفیری ایجو در ارتباط با جایگیری نفوذی‌های میوسن (0/50 ± 9/27 میلیون سال؛ سن‌سنجی اورانیم - سرب زیرکن) با ترکیب تونالیت تا گرانودیوریت به درون واحدهای آتشفشانی (ولکانیکی) و آذرآواری (پیروکلاستیکی) ائوسن عمدتا شامل آندزیت، آندزیت بازالت، تراکی‌آندزیت، برش‌های آندزیتی، برش‌های توفی، توف و آگلومرا می‌باشد. در این مطالعه، رخداد و شیمی مگنتیت در نمونه‌های دگرسانی پتاسیک این کانسار مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته‌ها نشان‌دهنده رخداد محدود مگنتیت به صورت دانه پراکنده و یا به صورت محصول فرایند کلریتی‌شدن بیوتیت در پهنه دگرسانی پتاسیک می‌باشد. مگنتیت‌های پهنه دگرسانی پتاسیک کانسار ایجو فاقد هم‌رشدی هماتیت (به صورت حاشیه مارتیتی) و پاراژنز انیدریت بوده که گویای نبود شرایط فوگاسیته اکسیژن خیلی بالا (نزدیک به محدوده بافری هماتیت - مگنتیت؛ ΔFMQ +4~) در حین تبلور مگنتیت در پهنه دگرسانی پتاسیک می‌باشد. مگنتیت‌های مورد مطالعه دما بالا بوده (تا بیشتر از 500 درجه سانتی‌گراد) و همچنین بر مبنای مقادیر Si+ Al + Mg طی شرایط نرخ پایین واکنش سیال گرمابی و سنگ دیواره متبلور شده‌اند. این شواهد به همراه عدم رخداد تعادل مجدد در مگنتیت‌های دگرسانی پتاسیک کانسار ایجو، احتمالا دلالت بر عدم وجود دفعات متعدد خروج سیال گرمابی طی تکامل دگرسانی پتاسیک این کانسار و در نتیجه عدم توسعه قابل توجه آن در این کانسار دارد. همچنین شواهد نشان‌دهنده وجود مقادیر قابل توجه گالیم (میانگین 0/015درصد وزنی) در ساختار مگنتیت‌های دگرسانی پتاسیک کانسار مس پورفیری ایجو می‌باشد که نشان‌دهنده وجود پتانسیل‌های اکتشافی ناشناخته برای عناصر کمیاب راهبردی (استراتژیک) همراه با ذخایر مس پورفیری کمربند ارومیه - دختر می‌باشد.
مقاله پژوهشی
اکتشاف و معدن
احمد ادیب؛ پیمان افضل
چکیده
در این پژوهش، فروشویی (لیچینگ) عناصر نادر خاکی از باطله واحد فرآوری سنگ آهن آپاتیتی معدن مروارید زنجان با استفاده از اسیدهای نیتریک، کلریدریک و سولفوریک بررسی شده است. این باطله‌ها حاوی عناصر Ce La, Nd, و Y بوده و کانی‌های همراه آن، مگنتیت، آپاتیت، مونازیت، هماتیت، کوارتز، فلدسپار می‌باشد و ابعاد مناسب جهت آزادسازی آپاتیت 75= d80میکرون ...
بیشتر
در این پژوهش، فروشویی (لیچینگ) عناصر نادر خاکی از باطله واحد فرآوری سنگ آهن آپاتیتی معدن مروارید زنجان با استفاده از اسیدهای نیتریک، کلریدریک و سولفوریک بررسی شده است. این باطله‌ها حاوی عناصر Ce La, Nd, و Y بوده و کانی‌های همراه آن، مگنتیت، آپاتیت، مونازیت، هماتیت، کوارتز، فلدسپار می‌باشد و ابعاد مناسب جهت آزادسازی آپاتیت 75= d80میکرون است. آزمایش‌های فروشویی برای هر سه اسید انجام و در استفاده از اسیدسولفوریک از روش تشویه اسیدی نیز استفاده شد. فروشویی در حضور اسیدسولفوریک، تحت دمای 90 درجه سانتی‌گراد، غلظت اسید 40% و زمان 60 دقیقه، منجر به بازیابی مجموع عناصر نادر خاکی برابر با 40/23% و در تشویه اسیدی (اسیدسولفوریک) در دمای 200 درجه سانتی‌گراد معادل 61/21% شد. بازیابی مجموع عناصر نادر خاکی عناصر هنگام استفاده از اسیدکلریدریک تحت شرایط بهینه دمای 72/64 درجه سانتی‌گراد، غلظت اسیدکلریدریک 36/21 % و زمان 56/28 دقیقه، برابر با 60/57% حاصل شد. در حضور اسیدنیتریک نیز تحت شرایط بهینه دمای 61/51 درجه سانتی گراد، غلظت اسید 40% و زمان 72/92 دقیقه، بیشترین بازیابی مجموع عناصر نادر خاکی برابر با 51/9% به‌دست آمد. به علت بازیابی بیشتر و قیمت کمتر اسیدسولفوریک، این روش برای استحصال عناصر نادر خاکی از باطله‌ها پیشنهاد می‌شود.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی محیط زیست و مهندسی
ندا خواجویی؛ سروش مدبری؛ بهنوش خوش منش زاده؛ فاطمه رضویان
چکیده
رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی، انسان را در معرض آلاینده‌های شهری بیشتری قرار می‌دهد، به‌ویژه در شرایطی که مجبور به گذراندن مدتی طولانی در فضاهای بسته و با تهویه اندک هستند. این مطالعه، نخستین پژوهش در باره آلاینده‌های غیرآلی درون‌ساختمانی شهر تهران است که با استفاده از شاخص‌های زمین‌شیمیایی، شدت آلودگی عناصر بالقوه سمی را در غبارهای ...
بیشتر
رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی، انسان را در معرض آلاینده‌های شهری بیشتری قرار می‌دهد، به‌ویژه در شرایطی که مجبور به گذراندن مدتی طولانی در فضاهای بسته و با تهویه اندک هستند. این مطالعه، نخستین پژوهش در باره آلاینده‌های غیرآلی درون‌ساختمانی شهر تهران است که با استفاده از شاخص‌های زمین‌شیمیایی، شدت آلودگی عناصر بالقوه سمی را در غبارهای درون ساختمانی تخمین می‌زند. از نواحی شلوغ و مرکزی شهر تهران، 31 نمونه غبار به روش نافعال از درون ساختمان‌های مسکونی و اداری برداشت و پس از آماده‌سازی، تجزیه شیمیایی با استفاده از طیف‌سنجی جرمی پلاسمای جفت‌شده القایی در آزمایشگاه دانشگاه روویرا شهر تاراگونا اسپانیا انجام شد. شاخص‌های زمین‌شیمیایی منفرد شامل ضریب آلودگی، شاخص زمین‌انباشت و ضریب غنی‌شدگی، و شاخص‌های تجمعی شاخص بار آلودگی و شاخص پتانسیل ریسک بوم‌شناختی (اکولوژیک) برای تعیین شدت آلودگی در نمونه‌های غبار محاسبه شدند. نتایج آنالیز عنصری نشان داد که عناصر آرسنیک، کادمیم، مس، جیوه، سرب و روی در غبار درون ساختمانی شهر تهران غلظت های بالاتری نسبت به برخی شهرهای جهان نشان می‌دهند. در مقابل، عناصر کبالت، کروم، نیکل و وانادیم، مقادیر اندکی را نشان می‌دهند. این یافته توسط شاخص‌های تجمعی و شاخص منفرد ضریب آلودگی تایید شد، در حالی که شاخص‌های دیگر سطح پایین تا متوسط آلودگی را نشان می‌دهند. بر اساس نتایج غلظت عناصر در نمونه‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که شاخص‌های با سطح متوسط تا پایین آلودگی در تحلیل حاضر قابل اطمینان نبوده و توصیه نمی‌شوند.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی محیط زیست و مهندسی
امیر مهیار اژدرپور؛ محمدرضا نیکودل؛ ماشاالله خامه چیان
چکیده
پهنه ساختاری-رسوبی البرز مرکزی در بخش میانی رشته کوه البرز با تحمل رخدادهای زمین‌شناسی از پرکامبرین تا عهد حاضر، ساختارها و سازندهای زمین‌شناسی گوناگونی در خود جای داده است. از این میان، سازندهای ماسه‌سنگی نیز گسترش شایان توجهی دارند. در این پژوهش، از 6 سازند ماسه‌سنگی باروت، زاگون، لالون، کوارتزیت راسی، دورود و شمشک در دو محل ...
بیشتر
پهنه ساختاری-رسوبی البرز مرکزی در بخش میانی رشته کوه البرز با تحمل رخدادهای زمین‌شناسی از پرکامبرین تا عهد حاضر، ساختارها و سازندهای زمین‌شناسی گوناگونی در خود جای داده است. از این میان، سازندهای ماسه‌سنگی نیز گسترش شایان توجهی دارند. در این پژوهش، از 6 سازند ماسه‌سنگی باروت، زاگون، لالون، کوارتزیت راسی، دورود و شمشک در دو محل نمونه‌برداری و تحت آزمایش‌های تعیین ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی قرار گرفتند. به طور کلی در سازندهای ماسه‌سنگی البرز مرکزی کوارتزیت راسی ویژگی‌های مقاومتی قوی‌تری نسبت به سایر سازندها دارد. سازند شمشک پایین‌ترین پارامترهای مکانیکی در میان سازندهای انتخاب شده را داراست. بر اساس تحلیل‌های رگرسیونی ضریب همبستگی پارامترهای شاخص بار نقطه‌ای (PLT)، برزیلین (BST) و شاخص پانچ استوانه‌ای (CPI) به مقاومت تراکمی تک محوری (UCS) به ترتیب 20/6، 6 و 20/40 با R2های 0/75، 0/9 و 0/78 نشان دادند. از نظر شاخص سرشار (CAI)، به‌عنوان شاخصی که می‌تواند میزان سایندگی را نشان دهد، کوارتزیت راسی بیشترین سایندگی را داراست که به ترکیب سنگ‌شناسی آن بر می‌گردد. این سازند ماسه‌سنگی در رده سنگ‌هایی با قابلیت سایندگی بالا قرار گرفته و سازند شمشک در بین سازندها، کمترین شاخص سرشار را دارد و در گروه سنگ‌هایی با سایندگی شدیدا پایین قرار می‌گیرد.
